|
Việt Nam,
Hoa Kỳ, Và Thượng Đỉnh Bất Thành Mỹ-ASEAN Nguyễn Mạnh Hùng
Hôm nay, Thứ Bảy, 14 tháng 3, đáng lẽ Hội nghị Thượng Đỉnh US-ASEAN trù
liệu họp ở thủ đô cờ bạc Las Vegas, nhưng bị hoãn lại vì dịch
coronavirus.
Môt số người cho
đây là một điều đáng tiếc, nó đánh mất một cơ hội để ASEAN và Hoa Kỳ hợp
tác và phối hợp hành động nhằm phục vụ quyền lợi chung, như đối phó với
dịch cúm hay với vấn đề an ninh khu vực, đặc biệt ở Biển Đông.
Đối với riêng Việt
Nam, môt số nhà bình luận cho rằng Viêt Nam cần tăng cường quan hệ chiến
lược, thậm chí cần phải làm đồng minh với Hoa Kỳ, đê có thể “thoát
Trung.” Môt chuyên viên của RAND Corporation còn khuyến cáo Tổng Bí Thư
Nguyễn Phú Trọng nên sang Hoa Kỳ gặp Tổng Thống Trump càng sớm càng tốt,
để nâng quan hệ chiến lược giữa hai nước.
Hai vấn đề cần đặt
ra: Một, việc hoãn cuộc họp thượng đỉnh có phải là một cơ hội bị “bỏ
lỡ”? Hai, Việt Nam có nên là đồng minh của Hoa Kỳ trong lúc này không?
Về câu hỏi thư
nhất, Greg Rushford trong báo cáo ngày 5 tháng 3, cho rằng dịch cúm chỉ
là một cái cớ “che đậy” cho việc hủy bỏ một cuộc họp đáng bị hủy vì
thiếu tổ chức, không có chương trinh nghị sự rõ rệt, một số lãnh đạo
ASEAN trước đó hoặc nói rõ sẽ không tham dự hoăc tỏ ra không mặn mà với
nó và có thể chỉ gửi đại diện tham dự như cách hành động của Tổng Thống
Trump đối với hội nghi thuợng đỉnh ASEAN trong hai năm qua. Ngoài ra,
hội nghị trù liệu chỉ có môt phiên họp ngăn ngủi buổi chiều Thư Bảy rồi
sau đó chụp ảnh chung. Không có cuộc họp tay đôi giữa Hoa Kỳ với một
quốc gia nào khác, ngoài Indonesia để bàn dư án dời thủ đô Indonesia
khỏi Jakarta ra Borneo với kinh phí hơn 30 tỷ mà môt viên chức thân cận
của Tổng Thống Jokowi đã bay sang Hoa Kỳ thảo luận trước với Jared
Kusher, con rể Tổng Thống Trump va Ivanka Trump, con gái ông. Rõ ràng Trump chỉ muốn có cơ hội chụp ảnh chung (photo-op) với các nguyên thủ ASEAN để tạo cho mình hình ảnh một lãnh đạo thế giới đối với cử tri Mỹ. Đêm hôm 14/3 cũng là đêm Tổng Thống Trump sẽ đến đọc diễn văn trước cuộc họp của Liên Minh Cộng Hòa người Mỹ gốc Do Thái (Republican Jewish Coalition), nơi ông sẽ gặp Sheldon Adelson, một người nhiệt tình ủng hộ Trump và là một nhà tài trợ có thế lực của đảng Cộng Hòa. Những diễn tiến ngày hôm ấy đều nhằm phục vụ nhu cầu chính trị cá nhân của ông Trump. Thế mà các nhà lãnh đạo ASEAN bị ép phải chấp nhận họp ngày 14/3 vì đó là “ngày duy nhất hợp với chương trình làm viêc của” Tổng Thống Trump. (Xem thêm chi tiết trong The Rushford Report: Trump’s ASEAN Summit That Never Happened,)
Về câu hỏi thứ hai,
Việt Nam có nên tăng cường quan hệ chiến lươc với Hoa Kỳ, thậm chí phải
là đồng minh của Hoa Kỳ, để chống áp lực của Trung Quốc?
Triển vọng đồng
minh quân sự giưa Việt Nam và Hoa Kỳ trong lúc này là một ảo tượng nguy
hiểm. Hoa Kỳ không muốn đồng minh làm gánh nặng cho mình, và sẵn sàng bỏ
rơi đồng minh trong những cuộc đổi chác (gần đây nhất là trường hợp của
người Kurds ở Syria và Iraq).
Do đó, họ không muốn liên mình với Việt Nam để có khi phải giúp
Việt Nam trong trường hợp Việt Nam có đụng độ với Trung Quốc. Ngoài ra,
với chính sách “America First,” chính quyền Trump đã gây mâu thuẫn và
làm suy yếu hệ thống đồng minh của họ ở nhiều nơi trên thế giới. Có thể
nói Hoa Kỳ không có quyền lợi chiến lược để thành đồng minh của Việt
Nam. Mặt khác, Việt Nam với chính sách “ba không”
cũng không chủ trương làm đồng
minh của Hoa Kỳ. Người Việt đã có khá nhiều kinh nghiệm đau đớn khi làm
đồng minh của Hoa Kỳ.
Đối với Việt Nam,
sách lược dùng Hoa Kỳ làm đối trọng với Trung Quốc là điều cần thiết nên
làm. Tôi đã đề câp đến vấn đề này ít nhất từ 10 năm trươc, và giải thích
rõ rệt trong hai bài khảo cứu “U.S.-Vietnam Relations: Evolving
Perceptions and Interests” đăng trong cuôn Strategic Asia 2014-1015:
U.S. Alliances and Partnership at the Center of Global Power xuất
bản ở Hoa Kỳ và “The Politics of United States-China-Vietnam Triangle in
the 21st Century” xuất bản ở Singapore năm 2015. Nhưng thời
điểm này thì không phải lúc.
Việt Nam có thể
thoải mái hơn trong quan hệ vơi ASEAN, Cộng đồng Âu Châu, và Nhật Bản,
nhưng so sánh tương quan lực lượng với Trung Quốc, thì chỉ Hoa Kỳ mới có
khả năng làm đối trọng khả tín của Việt Nam. Vì chữ “khả tín” cho nên
lúc này không phải là thời điểm tốt để Việt Nam xúc tiến việc ấy. Nếu
Tổng Bí Thư Trọng sang đây ông
có thể bị biến thành một phụ diễn miễn cưỡng, có khi vụng về, trong một
màn “photo op” của Tổng Thống Trump khi ông này dùng cuôc họp báo chung
cho nhu cầu chính tri nội bộ, như trường hơp của Tổng Thống Ukraine
Zelensky hay của Tổng Thống Phần Lan Niinisto.
Về Biển Đông và thế
chiến lược Việt-Mỹ-Trung, người ta thấy có môt hố sâu khác biệt trong
lối suy luận của những người quan tâm đên chiến lược và quyền lợi quốc
gia môt bên, vơi bên kia là lối suy luận của môt vị Tổng Thống thiếu
hiểu biết chiến lược, tự phụ với tài buôn bán và thương lượng của mình,
quan tâm nhiều đến quyền lợi cá nhân, và thích có cơ hôi tạo dáng qua
những photo-ops.
Đối với các chiến
lược gia Mỹ, mà đại diện là quân đội và các cơ quan nghiên cứu (think
tanks), thử thách chiến lược của Mỹ là Trung Quốc và nguy cơ bị Trung
Quốc đẩy ra khỏi Biển Đông. Nếu để Trung Quôc chiếm được địa vị độc tôn
ở đây thì Hoa Kỳ không có chỗ đứng trong một khu vực cực kỳ quan trọng
về phương diện kinh tế và chiến lược trong nhiều năm tới. Quyền lợi
chiến lược của Hoa Kỳ là tạo ra thế đa cực ở vùng này, nghĩa là phải
khuyến khích và hỗ trợ cho viêc tăng cường khả năng và ý chí đề kháng
Trung Quốc của môt số quốc gia lớn, nhỏ ở trong vùng mà Việt Nam là môt
con bài quan trọng, nhất là sau khi ông Duterte đắc cử Tổng Thông Phi
Luật Tân vói chính sách xa Mỹ gần Trung Quốc. Lối suy nghĩ này đươc thể
hiện qua các văn bản chiên lược như U.S. National Defense Strategy và
các lời tuyên bố của giới quân sự. Nếu để ý, ta thấy các tuyên bố có
tinh cách cứng rắn và thách thức với Trung Quốc phần lớn bắt nguồn từ
các nhà lãnh đạo quân sự Hoa Kỳ; họ hậu thuẫn và thúc đẩy các cuộc tuần
tra bảo vệ an ninh hàng hải và các cuộc viếng thăm hải quân và trao đổi
quân sự càng ngày càng nhiều hơn với các quốc gia trong vùng.
Nhưng ngược lại, vị
Tổng Chỉ huy của họ (là Trump) lại có những hành động làm suy yếu thế
lực của Hoa Kỳ trong vùng Á châu-Thái Bình Dương bắt đầu bẳng việc rút
khỏi Hiệp ước đối tác xuyên Thái Bình Duơng (TPP), thay thế các thỏa
hiệp đa phương bằng những cuộc thương lượng tay đôi mà ông nghĩ rằng ông
có tài o ép các đồng minh và đối tác để thủ lợi cho Hoa Kỳ mà không cần
biết cách hành động ây có làm tổn hại lòng tin và đẩy họ về phía Trung
Quốc.
Khuynh hướng chú
trọng đến kinh tế thương mại và điều đình song phương dẫn đến mong muốn
điều đình một “thương ước lớn nhất thế giới” với Trung Quốc (the
biggest deal there is anywhere in the world) qua một tổng hợp các biện
pháp vừa đe dọa trừng phạt vừa ve vãn xoa dịu. Cuối cùng, vì nhu cầu
chính trị cá nhân Trump đã phải bằng lòng với một thỏa ước tạm thời mà
không đòi đươc Trung Quốc phải thực hiện những nhượng bộ căn bản. Việc
môt người tự cao và thích photo ops làm cho mình quan trọng như Tổng
Thống Trump, trong trường hơp này, đã đành phải ký kết tay đôi, không
phải với Chủ Tịch Tập Cận Bình hay Thủ Tướng Lý Khắc Cường, mà với Phó
Thủ Tương Lưu Hạc của Trung Quôc cho thấy Trump cần Trung Quốc đên mức
nào. Khi so sánh
quyền lợi của Mỹ và đặc biệt nhu cầu cá nhân của ông Trump, thì đi vơi
Trung Quôc phải quan trọng hơn đi với Việt Nam. Đó là lý do tại sao
trong khi các phụ tá cùa Trump, kể cả Ngoại Trưởng Pompeo và Phó Tổng
Thống Pence, chỉ trich Trung Quốc, Tổng Thống Trump vẫn gọi ông Tập là
“ngươi bạn tốt” khen ngợi ông này hành xử có trách nhiệm đối với các
cuộc biểu tình phản đối ở Hong Kong và dịch cúm ở Trung Quốc.
Vì lý do này, tin
tưởng vào lời hứa và cam kết của các chiến lược gia Mỹ và các phụ tá của
ông Trump về vai trò và cam kết của Hoa Kỳ ở Biển Đông với môt ông Tổng
Thống coi đồng minh không ra gì, không muốn gây gổ với Trung Quốc, tuyên
bố và hành động bất nhất khó lường, là môt điều cần phải cân nhắc kỹ.
NMH, 14/03/2020.
|