|
Việt Nam được gì từ IPEF?
Nguyễn Khoa
Ngày thứ hai 23/5/2022, tại Tokyo, Nhật Bản, một tổ chức kinh tế mới do
Mỹ dẫn đầu được chính thức công bố: Hoạch định kinh tế Ấn Độ Thái Bình
Dương (viết tắt IPEF: Indo-Pacific Economic Framework).
Những thành viên đầu tiên bao gồm: Mỹ, Nhật, Ấn Độ, Úc, New Zealand, Hàn
Quốc, Việt Nam, Thái Lan, Brunei, Philippines, Indonesia, Malaysia, và
Singapore. Với tổ chức này, Mỹ chính thức trở lại vùng Ấn Độ Thái Bình
Dương, sau khi dự án Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP: Trans-Pacific
Partnership) bị Donald Trump kết liễu sau khi mới sinh ra được một thời
gian ngắn.
Dù không nói ra, IPEF cũng như TPP trước đó,
là những tổ chức nhằm bao vây Trung Quốc, không cho nước này thay đổi
trật tự, luật chơi thế giới đã hình thành sau thế chiến thứ II. IPEF còn
hơn TPP vì bao gồm cả Ấn Độ, tức là nhóm tứ cường (Quad: Mỹ, Ấn Độ, Nhật
Bản, và Úc), nhóm phối hợp hành động được tuyên bố vào năm 2017, khi khu
vực biển Đông đứng trước những hành động leo thang, củng cố quân sự của
Trung Quốc, đe dọa tới tự do lưu thông hàng hải. Ngoài ra còn có hai
quốc gia quan trọng, trước không có trong TPP, tham gia, đó là là
Indonesia, nước lớn nhất Đông Nam Á, và Hàn Quốc, căn cứ sản xuất chip
điện tử hàng đầu thế giới.
IPEF là một trận địa tổng lực do người Mỹ
giăng ra, tuy có hạn chế sự ràng buộc hơn so với TPP. Sự ít ràng buộc
này có thể là vì người Mỹ muốn có một kết quả sớm, chứng tỏ rằng họ đang
liên minh với châu Á, rằng họ vẫn không bị cuộc chiến Ukraine làm xao
nhãng. Nếu ràng buộc nhiều, thì e rằng không kéo được đông đảo các quốc
gia yếu nhất ở Đông Nam Á.
Có bốn mục tiêu của IPEF: Bảo đảm hệ thống cung ứng toàn cầu, năng lượng
sạch, chống tham nhũng, và nền kinh tế số.
IPEF không bao gồm chuyện giảm thuế, hay là mở lối vào thị trường khổng
lồ của Mỹ.
Sở dĩ lần này Mỹ không đưa ra chuyện tiếp cận thị trường Mỹ là do sức ép
của ngành công nghiệp chế tạo ở Mỹ đã và vẫn đang mất nhiều việc làm do
toàn cầu hóa và tự do thương mại. Sức ép này không chỉ được đảng Cộng
hòa đối lập sử dụng, mà còn được cánh cấp tiến trong nội bộ đảng Dân chủ
đưa vào nghị trình của mình làm chia rẽ quan điểm trong chính đảng Dân
chủ.
Không có chủ bài này, IPEF kém hấp dẫn đối với một số các quốc gia châu
Á, trong đó có Việt Nam, muốn lợi dụng giá nhân công rẻ để xuất khẩu
hàng tiêu dùng vào Mỹ, cũng như giành phần sản xuất của công nghiệp chế
tạo toàn cầu.
Dù vậy, bên cạnh sự ít ràng buộc, mục tiêu bảo
đảm hệ thống cung ứng toàn cầu lại rất quan trọng đối với Việt Nam, nước
vẫn chưa biết mình đứng đâu trong hệ thống cung ứng này.
Nếu IPEF thành công trong mục tiêu này, thì
Việt Nam sẽ ở chỗ nào, chuỗi cung ứng nào? Chip điện tử? Thiết bị y
khoa? Đây là hai nhóm hàng hóa mà Mỹ và phương Tây bị hẫng vì đại dịch
và sự đối đầu với Trung Quốc, khi mà sự tách rời để chống lệ thuộc vào
các nhà máy và nguyên liệu ở Hoa lục (decouplage) chỉ mới bắt đầu trong
vài năm qua. Sự chống lệ thuộc này đã được tăng tốc khi nhiều đại công
ty Mỹ và phương Tây muốn dời cơ sở sản xuất ra khỏi Trung Quốc, hoặc ít
nhất tìm kiếm thêm những nhà máy ngoài Hoa lục. Sự tách rời này hiện vô
tình được thúc đẩy bởi chính sách zero Covid của ông Tập Cận Bình, phong
tỏa nhiều địa phương Trung Quốc.
Một ngày làm việc của thủ tướng Phạm Minh
Chính ở thung lũng điện tử (Silicon Valley, California) trong chuyến đi
Mỹ vừa qua, là một bước chuẩn bị tốt của chính phủ đương nhiệm của Việt
Nam.
Nhưng nếu Việt Nam thành công trong việc đón
đầu việc củng cố hệ thống cung ứng này, và có thêm nhiều nhà máy của các
đại công ty y khoa và điện tử được mở ra đâu đó ở Bình Dương, Vĩnh
Phúc,… thì người Việt sẽ làm công việc gì ở các nhà máy đó? Họ sẽ thêm
được bao nhiêu phần trăm giá trị gia tăng, hay là cũng không khác gì mấy
thời Charlie Chaplin (hề Sạc Lô)?
Tôi không nghĩ rằng các công nhân của những
nhà máy đó sẽ khác nhiều hơn 1 triệu công nhân ở các khu công nghiệp
Việt Nam bỏ chạy về quê trong đại dịch bùng phát vào giữa năm 2021, vì…
đói!
Trong tình hình hiện nay, ngay cả khi giới
chức Việt Nam và các nhà đầu tư phương Tây muốn rằng các sản phẩm làm ra
tại Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu có thêm nhiều giá trị thặng
dư, họ cũng không thể làm được vì nền giáo dục Việt Nam quá tệ hại,
không thể cung cấp được số nhân công đó.
Có phần rất chắc chắn rằng nếu IPEF thành
công, và Việt Nam thành công trong việc gia nhập IPEF, thì người Việt
vẫn là những người làm những công việc đơn giản và rẻ tiền nhất.
Đó là mục tiêu cụ thể nhất của IPEF, ba mục
tiêu còn lại càng khó cho Việt Nam.
Với mục tiêu chống tham nhũng, người ta có thể
nói rằng chiến dịch đốt lò của ông Nguyễn Phú Trọng đang làm hài lòng
dân chúng. Cứ cho là ông Trọng thực sự chống tham nhũng, không như lời
nói xấu rằng cuộc đốt lò này là đấu đá nội bộ. Nhưng với cơ chế chính
trị của Việt Nam hiện nay, đây là công việc chống tham nhũng của một
người, và khi người ấy không còn trên vũ đài chính trị nữa thì lò cũng
sẽ tắt.
Với mục tiêu năng lượng sạch, đòi hỏi một kinh
phí rất lớn, trừ khi Việt Nam được sự hậu thuẫn rất lớn về tài chính,
khả năng các nhà máy điện chạy than quay trở lại là chuyện dễ dàng xảy
ra. Cần nhắc lại rằng một phụ nữ hoạt động trong lĩnh vực môi trường rất
nổi tiếng ở Hà Nội bị bắt bỏ tù cách đây không lâu.
Mục tiêu nền kinh tế số, gắn liền với mục tiêu
đầu tiên, là khả năng của nhân lực Việt Nam. Bên cạnh đó, hệ thống chính
trị kinh tế xã hội Việt Nam cho tới hiện nay vẫn không thích công khai
minh bạch, không thể đáp ứng cho một nền kinh tế số lành mạnh được.
Điều mà tương lai Việt Nam cần, trong 20 năm
nữa, lại không nằm trong bốn mục tiêu của IPEF đề ra, hay nói đúng hơn
là có liên quan, nhưng xa, đó là chuyển đổi số phận cho 60% cư dân Việt
Nam đang sống lay lắt trong một nền nông nghiệp lạc hậu. Nền nông nghiệp
này lệ thuộc một cách tội nghiệp vào thị trường Hoa lục, mà những đồng
chí của Đảng Cộng sản Việt Nam bên kia biên giới phía Bắc, thích thì cho
hoa quả Việt Nam vào bán ở các chợ Trung Quốc, không thì thôi.
Đa số phần còn lại của dân chúng cũng không
phải là cư dân công nghiệp và dịch vụ mà thực sự chỉ là những nông dân
làm thuê trong các nhà máy.
IPEF có thất bại thì cũng không khác gì với
những thất bại khác của chính sách Mỹ trước đây ở châu Á.
IPEF thành công thì Việt Nam cũng không thành
công, với cấu trúc chính trị xã hội hiện nay, với sự mất đà cải tổ giáo
dục, lẽ ra đã hoàn thành hơn 20 năm trước đây.
Bức tranh màu xám này chỉ có thể sáng hơn nếu
có một ý chí chính trị mãnh liệt và can đảm.
|